de evenwichtskunstenaar

Het kunstwerk verwijst naar het fragment uit Friedrich Nietzsche’s Also sprach Zarathustra waarin Zarathoestra in zijn eerste rede voor de menigte spreekt en de evenwichtskunstenaar / touwdanser verschijnt. Dit gebeurt in het eerste deel, in de rede “van de tussenwerelden” en “van de rede van Zarathoestra”, waarin Zarathoestra de mensen toespreekt over de “overmens”.

Tijdens die rede treedt er een touwdanser op boven de markt. De menigte kijkt toe, en de figuur van de touwdanser fungeert als beeld en symbool van de mens: een wezen dat "een touw is, gespannen tussen dier en Übermensch, een touw boven een afgrond". De mens is een touw, gespannen tussen dier en Übermensch – een touw over een afgrond. Een gevaarlijk oversteken, een gevaarlijk onderweg-zijn, een gevaarlijk terugblikken, een gevaarlijk huiveren en stilstaan. Wat groot is in de mens is dat hij een brug is en geen doel: wat men in de mens lief kan hebben is dat hij een overgang is en een ondergang.

De evenwichtskunstenaar is dus niet alleen een metafoor maar ook een personage, en illustreert de kern van Zarathoestra’s leer: de mens is een overgang, kwetsbaar en riskant, onderweg tussen dierlijkheid en iets hogers.

Symboolwaarde van de nar

1. Vertegenwoordiger van het chaotische, irrationele en grillige
   • De nar is de verstorende kracht die plots verschijnt, zonder plan of moraal.
   • Hij symboliseert het onverwachte, de absurditeit en onvoorspelbaarheid van het leven.
2. Beeld van de nihilistische mens
   • In de context van Nietzsche is de nar ook de tegenhanger van de koorddanser.
   • De koorddanser staat voor de mens die in gevaar en spanning de overgang probeert te maken van “mens” naar “Übermensch”.
   • De nar verstoort dit streven en belichaamt daarmee de krachten die de mens van de overtocht willen afhouden: spot, leegte, betekenisloosheid.
3. Figurering van het dionysische
   • Dionysisch in Nietzsche: de lach, de dwaasheid, het spel.
   • De nar toont dat er geen vaste grond is, dat de ernst van het streven altijd doorbroken kan worden door lachen en chaos.
   • Hij herinnert ons eraan dat de weg naar de Übermensch niet ordelijk of rationeel verloopt.
4. Uitdager van Zarathoestra’s leer
   • Zarathoestra wil de massa onderwijzen over de Übermensch, maar de mensen luisteren niet.
   • De nar confronteert Zarathoestra direct met de realiteit: niet zijn woorden, maar de daden, het lijden en de dood van de koorddanser maken zijn leer concreet.
   • De nar is zo een katalysator: hij veroorzaakt de val, en daarmee de eerste gelegenheid voor Zarathoestra om werkelijk te handelen (de stervende begeleiden).

Samengevat symboliseert de nar:

• de krachten van chaos, spot en nihilisme die het menselijke streven bedreigen,
• de onvoorspelbaarheid van het bestaan dat elke orde doorbreekt,
• én de noodzakelijke tegenkracht die het drama van de “overgang naar de Übermensch” mogelijk maakt.

Hij is dus zowel negatief (verstoring, zinloosheid) als positief (beweging, katalysator) — precies die dubbelzinnigheid maakt hem een rijke figuur.

Kernidee bij Nietzsche: De koorddanser staat voor het menselijke streven naar iets hogers, maar dat streven is altijd fragiel en in gevaar. De nar toont dat er altijd krachten van chaos, spot en absurditeit bestaan die dit streven onderbreken. Toch is juist die val de aanleiding voor Zarathoestra’s echte begin: niet het overtuigen van de massa, maar het persoonlijke begeleiden van een mens.